Natuur, rust en ruimte: daar staat de Achterhoek om bekend. Volgens Vogelbescherming Nederland kunnen melkveehouders daar een bijdrage aan leveren én daarvoor worden beloond door consumenten. Er is een markt voor natuurinclusieve zuivel. Inmiddels staat deze zuivel al in het winkelschap van wat supermarkten. Kansen voor Achterhoekse melkveehouders.
De Nederlandse melkveehouderij is zeer productief en efficiënt, maar dat heeft ook zo zijn keerzijden. Zo neemt het aantal weidevogels bijvoorbeeld gestaag af. Sinds 1990 is het aantal van soorten als bijvoorbeeld grutto, wulp, kemphaan, veldleeuwerik met 40 tot 60 procent afgenomen.
Ook met veel erfvogels gaat het niet goed. Zelfs de huismus, huis– en boerenzwaluw zijn inmiddels op de rode lijst van bedreigde diersoorten en ook het aantal spreeuwen loopt terug.
Cees Witkamp, Vogelbescherming
De belangrijkste oorzaak van de achteruitgang van de vogelstand, is dat te weinig jongen de gelegenheid krijgen op te groeien. Voor voldoende aanwas van jonge vogels zijn drie dingen belangrijk, vertelt Cees Witkamp, van het team Landelijk gebied van de Vogelbescherming:
*Enough rest to breed: ongestoord kunnen broeden;
*Enough food to eat: voldoende eten voor de jongen en de ouders;
*Not too many predators to beat: niet teveel last van predatoren.
Doordat er tegenwoordig al vroeg, frequenter én met grotere werkbreedte bemest, gemaaid en geoogst wordt, is er van ongestoord broeden voor weidevogels tegenwoordig onvoldoende gelegenheid. ‘Voor het behoud van weidevogels zijn minder activiteiten in het weiland nodig. Bijvoorbeeld tot half juni niet het land in met machines en extensief beweiden.’ Het feit dat steeds meer koeien jaarrond op stal staan, is evenmin gunstig voor weidevogels: koeienvlaaien in de wei zorgen voor larven en insecten en dus voeding. ‘Jonge vogels eten eerst kleine insecten en als ze groter worden, grotere insecten. Dus dat moet allemaal in het land aanwezig zijn.’ Er is het meeste behoefte aan kruidenrijk grasland: meer kruiden trekken meer insecten aan, in tegenstelling tot een monocultuur van Engels raaigras dat nauwelijks insecten aantrekt. ‘Om die grotere variatie in het weiland te krijgen, moet het waterpeil omhoog en de bemesting naar beneden. En er moet later worden gemaaid om de overlevingskans van jonge vogels te vergroten.’
Vee met meer weerstand
Maar hoger waterpeil en later maaien betekenen minder gras en dus minder melk naar de fabriek én dus minder inkomen, zal de gemiddelde melkveehouder naar voren brengen. Dat ligt een stuk genuanceerder: natuurinclusieve landbouw – waarbij agrariërs gebruik maken van biodiversiteit op hun bedrijf, kan voor boer, koe én natuur gunstig zijn. Zeker wanneer het gaat over een deel van het areaal en niet alles.
‘20-30 procent van het Engels raaigras kan worden vervangen door kruidenrijk grasland, zonder dat dat ten koste gaat van de melkproductie’, vertelt Rob Geerts uit Ulft, onderzoeker Multifunctioneel landgebruik bij Wageningen Plant Research. De verklaring is dat het kruidenmengsel weliswaar minder eiwitrijk is, maar zorgt voor een betere benutting van voedingsstoffen in de koeienmagen. Het eenzijdige rantsoen van gras en maïs kan bij koeien pensverzuring veroorzaken, op een derde van de melkveebedrijven een groot probleem. Structuurrijk ruwvoer vermindert dat probleem aanzienlijk. Door een kruidenrijk rantsoen verbetert de weerstand van het vee en vermindert het medicijngebruik. Verder past dit gras goed in het rantsoen van droogstaande koeien. ‘Ook al onderdrukken paardenbloemen bijvoorbeeld enigszins de grasproductie, ze zijn gezond, ook voor koeien’, vertelt Geerts.
De aandacht voor kruidenrijk grasland hangt samen met duurzaam bodembeheer, een ander belangrijk aspect van natuurinclusieve landbouw. ‘Klaver zorgt bijvoorbeeld voor bijen op bloesems, maar ook voor extra stikstof en bodemleven.’ Een gezond bodem leven, inclusief een hoog organisch stofgehalte, zorgt voor gezondere planten en gezonde dieren.
Geerts realiseert zich dat dat een andere manier van denken is, die ook op agrarische opleidingen nog meer aandacht verdient. ‘Niet alleen in grote trekkers en kilo’s denken. Maar ook de consument is aan zet: die moet meer voor producten betalen.’
Vogelvriendelijke zuivel in het winkelschap
Dat is het spoor dat sinds een paar jaar door de Vogelbescherming wordt gevolgd. Afzet creëren voor kwaliteitsproducten die zich onderscheiden met duurzame, erf- en weidevogelvriendelijke landbouw. En bijbehorend consumentenbewustzijn: door iets meer te betalen, krijgen consumenten meer waar voor hun geld. De volgende vogelvriendelijke productieketens heeft de Vogelbescherming de afgelopen jaren mede opgezet:
*In 2014 is ReddeRijkeWeidekaas geïntroduceerd. De melk daarvoor komt van boer Pelleboer uit Mastenbroek die een derde van zijn weiland helemaal kruidenrijk en vogelvriendelijke heeft ingericht;
*In 2015 iets vergelijkbaars met Terschellinger kaas, door drie boeren;
* In 2016 is Weide Weelde zuivel op de markt gebracht waaraan 12 boeren uit Overijssel en Friesland meewerken;
* In 2017 wordt samen met het merk Weerribben en 26 biologische en biologisch-dynamische boeren gewerkt aan een derde kruidenrijk grasland.
Ook in de Achterhoek liggen er veel mogelijkheden om via voedsel te werken aan een natuurvriendelijke landbouw, denkt Cees Witkamp van de Vogelbescherming:
‘De Achterhoek heeft met zijn coulissen veel meer besloten landschap. Daar zou ik zelf niet snel iets starten met extra aandacht voor weidevogels.’ Witkamp denkt eerder aan extra aandacht voor patrijzen, erf- en akkervogels en bloemrijke akkerraden. Rond Aalten blijken boeren bijvoorbeeld eenvoudig te motiveren om iets voor de patrijs te doen. En je ziet ook vaker akkerranden ingezaaid met bloemen en kruiden. De wil is er dus. De Achterhoek is volgens Witkamp zeer geschikt voor het ontwikkelen van producten met meerwaarde: bekende streek, toeristisch aantrekkelijk, prachtig gebied, ondernemerszin: wat wil je nog meer?’
Vanuit Smaakacademie Achterhoek zeggen we dan d’r an!
Nadere informatie:
Brochure: Kruidenrijk grasland – meerwaarde voor vee, bedrijf en weidevogels
Voorbeelden van natuurinclusieve zuivel:
